Herpetofauna Jurajskich Parków Krajobrazowych
Przeprowadzona w ramach projektu “Inwentaryzacja 17 różnego typu zbiorników wodnych i ich okolic na terenie Jurajskich Parków Krajobrazowych” wykazała występowanie w nich co najmniej 8 z 18 polskich gatunków płazów. Ponieważ każdy płaz ma swoiste wymagania siedliskowe, a inwentaryzowane zbiorniki były pod względem warunków siedliskowych dość zróżnicowane, tylko dwa najpospolitsze gatunki płazów (żabę trawną i ropuchę szarą) stwierdzono w niemal każdym stawie.
W większości inwentaryzowanych zbiorników, głównie tych większych i głębszych, stwierdzono także występowanie tzw. żab zielonych. Z obserwacji cech morfologicznych i nasłuchów wydawanych przez nie odgłosów wynika, że w większości są to żaby wodne. Jednak przez wzgląd na swobodne krzyżowanie się między sobą „żab zielonych”, do których zalicza się trzy gatunki (żabę wodną, żabę jeziorkową i żabę śmieszkę), i powstawanie ich płodnych mieszańców, w celu dokładnego oznaczenia gatunków niezbędne są badania genetyczne. Z płazów bezogonowych w niektórych zbiornikach obserwowano jeszcze kumaki nizinne i nasze jedyne płazy potrafiące sprawnie poruszać się po drzewach – rzekotki drzewne. Oprócz płazów bezogonowych w wielu zbiornikach występują również płazy ogoniaste – traszki. Najczęściej spotykana jest u nas traszka zwyczajna, choć w niejednym stawie żyje też traszka grzebieniasta. Ciekawostką natomiast jest stwierdzenie w jednym ze stawów na Jurze traszki górskiej. Jest to najdalej z opisywany dotychczas wysunięte na północ stanowisko tego gatunku w Małopolsce.
Dla większości wyżej wymienionych gatunków płazów (żaby trawnej, ropuchy szarej, rzekotki drzewnej i wszystkich trzech gatunków traszek) zbiorniki wodne są miejscem tylko okresowego występowania i rozmnażania. Gatunki te zimują na lądzie, spędzają tu również większość aktywnego życia, w tym czas żerowania. Do stawów wchodzą na wiosnę, po opuszczeniu zimowisk, w celu odbycia godów i złożenia jaj. Po tym dorosłe osobniki opuszczają stawy i rozchodzą się po okolicznych terenach w poszukiwaniu pożywienia. W stawach pozostają tylko zapłodnione jaja, z których z czasem wykluwają się i rozwijają larwy, a następnie kijanki, które potem przeobrażają się w młode osobniki. Tuż po przeobrażeniu te również opuszczają stawy, dorastają i aktywnie żyją już na lądzie. Do macierzystych zbiorników powracają zwykle każdego roku jako osobniki dorosłe w celu rozrodu. Jedynie żaby zielone znaczną większość swojego życia spędzają w wodzie i dla nich zbiorniki wodne są w zasadzie miejscem warunkującym istnienie. W nich na wiosnę odbywają gody, składają jaja i rozmnażają się. W nich po godach pozostają, żyją i żerują. Na ich dnie również zimują zagrzebane w mule. Z wody wychodzą na brzeg i w najbliższym otoczeniu przebywają jedynie w letnie, słoneczne dni, wygrzewając się wśród roślinności. Zaniepokojone, bardzo szybko wracają do zbiornika.
Dla wszystkich gatunków płazów zbiorniki i oczka wodne są bezwzględnie konieczne do rozmnażania. Składanie jaj i rozwój młodych pokoleń wszystkich płazów przebiegać może wyłącznie w wodzie. Istnienie stawów z względnie czystą wodą stojącą i roślinnością wodną jest więc warunkiem przetrwania ich lokalnych populacji.
Oprócz płazów w okolicy inwentaryzowanych stawów stwierdzono również 4 gatunki gadów. Tylko jeden z nich – zaskroniec zwyczajny – potrafi aktywnie pływać w wodzie i często obserwowany jest w zbiornikach. Tak jak u pozostałych gadów jego życie ani rozmnażanie nie jest bezpośrednio uzależnione od środowiska wodnego, lecz wykorzystując swą umiejętność pływania, często wchodzi do stawów, by w nich zapolować np. na żaby. Pozostałe stwierdzone gatunki gadów to jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna i żmija zygzakowata. Te nie wchodzą nigdy do zbiorników, lecz często występują w ich okolicy, zwłaszcza gdy otoczenie jest otwarte i nasłonecznione, gdyż mogą się tam swobodnie wygrzewać, a jednocześnie szybko schronić w przybrzeżnej, zwykle bujnej roślinności.
Tekst opublikowano za zgoda autorki tekstu Anny Boguś
Zdjęcia: Anna Boguś (AB), Piotr Buglewicz (PB) Piotr Dmytrowski (PD), Joanna Dragon (JD), Bartłomiej Janusz (BJ), Marek Kołodziej (MK), Patrycja Łabuz-Walczak (PŁW), Krzysztof Musiał (KM), Piotr Sułek (PS), Katarzyna Śnigórska (KŚ), Tomasz Trulka (TT), Tomasz Witecki (TW), archiwum ZPKWM (ZPKWM)
ZBIORNIKI WODNE I ICH MIESZKAŃCY Rewitalizacja zbiorników wodnych i czynna ochrona herpetofauny na terenie Jurajskich Parków Krajobrazowych
Wydawca: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, ul. Vetulaniego 1A, 31-227 Kraków www.zpkwm.pl
